Elektriksel bir devre elemanına verilen addır. İngilizce “transformer” kelimesinden dilimize geçmiştir. Türkçe “dönüştürücü” demektir. Trafolar elektrik enerjisini niceliklerini istenilen şekilde dönüştürür. Trafolar geriyim seviyesini frekans değiştirmeye gerek kalmadan manyetik indüksiyon yoluyla dönüştürürler. Hareketli bir parçası yoktur bu nedenle bir çeşit elektrik makinesidir.
Trafolar genel olarak enerji iletiminde ve dağıtımında ihtiyaç duyulan makinalardır. Elektrik enerjisini santrallerden alarak kullanım alanına iletimini sağlar. Böylece güç kaybının yanı sıra gerilim düşüşleri de görülebilmektedir. Gerilim düşüşlerini en aza indirmek için gücün sabit tutulması gerekmektedir. Bunun içinde gerilimin yükseltilmesine ihtiyaç duyulur. Bu durum aynı zamanda akımın düşürülmesi anlamına da gelmektedir. Akımın düşürülmesiyle birlikte hatlarda kullanılan iletkenlerinde kesitleri küçülür. Bu küçülmeyle birlikte kayıplarda azalma olur ve iletken maliyeti de otomatik olarak düşer. Trafonun kullanım amaçlarından biri de voltaj ya da akımı indirmek veya yükseltmek için kullanılır.
Trafo nedir ne işe yarar? Trafolar ince ve de silisli saclardan oluşan kapalı manyetik gövdeye sahip makinalardır. Manyetik gödenin üzerinde sarılmış yalıtkan iletken sargılardan meydana gelmiştir. Trafolarda iki sargı vardır. Bunlar birincil sargı ve ikincil sargıdır. Bu sargılara aynı zamanda primer ve sekonder de denilmektedir. Primer ve sekonder sargıların elektriksel bir bağlantısı yoktur.
Trafolar halk arasında bilinenin aksine elektrik enerjisi üretmezler ve de elektrik enerjisinin tüketimi de söz konusu değildir. İdeal trafo, elektrik enerjisini kayıp olmaksızın ikincil sargıya taşır. Fakat kimi zaman sargı iletkenlerin elektriğe olan direncinden dolayı küçük bir miktar güç trafo içinde kaybedilebilir. Ancak sözüne ettiğimiz gibi buradaki amaç kayıpları en aza indirmektir. Birçok trafo çeşidi vardır ve kullanım alanlarına göre değişmektedir. En çok kullanılan trafolar şunlardır; kuru tip ve yağlı trafolar, izolasyon trafoları, akım trafoları, ototrafolar, iç ihtiyaç gerilim trafolarıdır. Günümüzde elektrik ürünlerinin doğru çalışmasından led armatür çeşitlerine kadar olan büyük küçük akım simülasyonları trafo aracılığı ile iletilmektedir.
Kuru Tip ve Yağlı Tip Trafolar
Bu trafolarda yalıtım havayla sağlanmaktadır. Hava iyi ve yalıtkan olmasına rağmen bazı koşullarda elektrik akımına olan direnci çok yüksek olmayabilir. Kuru tip trafolarda yalıtımın yeterli olması ve daha iyi olması amacıyla sargılar arasındaki mesafe arttırılır. Mesafe arttığı zaman da maliyet doğru oranda artmış olacaktır. Böylesi durumlarda yalıtkan olarak hava yerine yağ kullanılmaktadır. Yağlı tip trafolar kuru tip trafoların aksine atmosfere kapalıdır ve sargıların konumu yağın içindedir. Yağ iyi bir yalıtkandır ve de trafonun içinde ark oluşma durumunu en aza indirir. Böylece sargıların uzak konumlanmasına gerek kalmaz böylece maliyet de düşer. Yağlı tip trafoların en büyük olumsuzluklarından biri yanabilir özellikte olmasıdır. Aynı zamanda patlama riski de vardır. Trafo patlamaları genellikle bu yüzden olmaktadır.
Akım Trafoları
Akım trafoları daha çok enerji kullanımının ölçümünde ve de devre koruma sistemlerinde sıklıkla kullanılmaktadır. Akım trafoları, akım dönüştürme oranının belirlemeye yarar. Devre üzerinde akan bir akımın ölçümlenmesi isteniyorsa eğer akım trafoları kullanılır. Cihaz, okuduğu akımla dönüştürme oranını çarpar ve böylece devre üzerinden akan akım hesabı yapılmış olur.
İzolasyon Trafoları
İzolasyon trafolarında herhangi bir dönüşüm oranı yoktur. Bu trafoların amacı devresinin iletken kullanmaya gerek duymadan bağlantısını sağlayabilmesidir. Böylece trafonun bir bölümünde arıza durumu söz konusu olduğunda devrenin diğer tarafı da izole edilir. Burada amaç kısa devre akımlarının devrenin diğer tarafına etki etmemesini sağlamaktır.
Oto Trafolar
Oto trafolar en sık kullanılan trafolardır. Primer ve sekonder gerilimlerin aynı sargı üzerinde bulunduğu trafo tipleridir. Tek sargılı bir yapıya sahiptir ve kullanılan malzemeden tasarruf sağlamaktadır. Oto trafolarda bazı durumlarda bir takım kısa devre akımları görülebilmektedir.
İç İhtiyaç Gerilim Trafoları
Bu trafolar genel olarak elektrik dağıtım merkezlerinde kullanılır. Bu merkezlerin içinde dağıtım trafosu bulunmaz ve bu yüzden iç ihtiyaç gerilim trafosunun amacı dağıtım merkezi içinden ihtiyaç duyulan elektrik enerjisini karşılamaktır.
